Gazi Yaşargil

Hayatından ilginç başlıklar

Dağlarda rehineyken adı konan bebek

• 1925’te Diyarbakır’ın Lice ilçesinde doğuyor. Babası kaymakamken aile, o annesinin karnındayken isyancı bir grup tarafından kaçırılıyor; haftalarca dağlarda rehin kalıyor.
• Ordu tarafından kurtarıldıktan sonra babası, “savaştan sağ dönen” anlamına gelen “Gazi” ismini veriyor.

Klasik lise + Latin kökenli bir beyin cerrahı

• Ankara Atatürk Lisesi’nin klasik (Latin) bölümünden mezun oluyor; gençliğinde Goethe, klasik edebiyat, felsefe okuyan bir öğrenci.
• Bu klasik eğitim, ilerideki titiz, diline ve detaylara çok dikkat eden bilim insanı kimliğine ciddi katkı sağlıyor.

II. Dünya Savaşı’nın ortasında tıp öğrencisi

• 1943’te Jena’ya (Almanya) tıp okumaya gidiyor, ama savaş kızışınca 1945’te İsviçre’ye geçmek zorunda kalıyor.
• Basel Üniversitesi’nde tıp eğitimini tamamlayıp 1950’de doktorasını alıyor.

Psikiyatri → genel cerrahi → nöroşirürji

• Kariyerine önce psikiyatri, iç hastalıkları ve genel cerrahi stajlarıyla başlıyor; ardından Basel’de ünlü anatomist Josef Klingler ile beyin anatomisi çalışıyor.
• 1953’te İsviçre nöroşirürjisinin kurucularından Hugo Krayenbühl’ün yanında nöroşirürji asistanlığına başlıyor; hayatının yönü orada tamamen beyin cerrahisine dönüyor.

Mikronöroşirürjinin doğuşu

• 1960’larda ABD Vermont Üniversitesi’nde Raymond Donaghy ile mikrovasküler laboratuvarda çalışıyor; ameliyatta mikroskop kullanımını, mikro aletleri, bypass tekniklerini geliştiriyor.
• Bugün hâlâ kullanılan Yaşargil anevrizma klipleri ve uygulama pensleri, onun tasarladığı aletler.

7500 beyin ameliyatı ve 3000’den fazla cerrah yetiştirmesi

• Zürih Üniversitesi ve Üniversite Hastanesi’nde 1953–1993 arasında 7500’den fazla kafa içi ameliyat yapıyor.
• Zürih’teki mikronöroşirürji laboratuvarında yaklaşık 3000 cerrahı (tüm kıtalardan) eğitiyor; birçok ülkedeki nöroşirurji ekolünün kökünde o var.

“Yüzyılın Beyin Cerrahı” ve “Modern nöroşirürjinin babası”

• 1999’da Neurosurgery dergisinin editörleri tarafından “Neurosurgery’s Man of the Century (1950–1999)” seçiliyor.
• Hem bilimsel yayınlarda hem de popüler kaynaklarda sürekli “modern nöroşirürjinin babası” olarak anılıyor.

İkinci kariyer: Arkansas ve sonra Türkiye’ye dönüş

• 1993’te Zürih’ten emekli oluyor ama bırakmıyor; 1994’te Arkansas Üniversitesi Tıp Merkezi’nde profesör olarak operasyona, araştırmaya ve eğitime devam ediyor; burada da yaklaşık 20 yıl çalışıyor.
• 2013 civarında cerrahi olarak emekli olduktan sonra bile Yeditepe Üniversitesi Hastanesi’nde ders vermeye, genç beyin cerrahlarına eğitim vermeye devam ediyor.

Eşiyle ameliyathanede bir ömür

• Eşi Dianne Bader-Gibson Yaşargil, Zürih’te ameliyathane hemşiresi; 1970’lerden itibaren ameliyatlarda sürekli yanında. Birçok kaynak, bu “iki kişilik ekip” uyumunun başarısında büyük payı olduğunu vurguluyor.

Peki bu kadar ileri yaşa kadar nasıl çalışabildi?

Elimizde net veriler ve röportajlardan bazı ipuçları var; birazı da ister istemez yorum:

1. Çok güçlü bir amaç duygusu ve mesleki aşk

• Kendi sözleriyle cerrahiyi “tabiatla bir konuşma / doğayla bir sohbet” olarak görüyordu; ameliyatı, doğanın sorunlu bir noktasını dikkatle dinleyip düzeltmek gibi tanımlıyorlar.
• Bu bakış açısı, işi sadece meslek değil, anlamlı bir uğraş hâline getiriyor. Bu tür içsel motivasyon, ileri yaşta bile insanı canlı tutan en büyük faktörlerden biri.

2. Düzenli ve disiplinli bir günlük rutin

Türk basınında çıkan bir röportajda (Posta gazetesine dayanan özet):

• Her sabah 06.30’da uyanıyor,
• Akşam 22.00–22.30 arasında uyuyor,
• Düzenli ve besleyici kahvaltı yapıyor,
• “Gereksiz bilgiyle beynini doldurmamayı”,
• Kötü alışkanlıklardan uzak durmayı (sigara, alkol vb.) tavsiye ediyor.

Bu, çok klasik ama etkili bir “uzun ömür paketi”: düzenli uyku, düzenli beslenme, kötü alışkanlıklardan uzak durma.

3. Zihinsel olarak hep aktif kalması

• Emekli olduktan sonra bile ABD’de ve sonra Türkiye’de ders vermeye, konferanslara ve kongrelere katılmaya devam ediyor.
• 2020’lerde hâlâ çevrim içi konferanslarda onur konuşmacısı olarak sunum yapıyor, kendi deneyimlerini anlatıyor.

Yani cerrahi bıraksa bile, öğrenme ve öğretme aktivitesi hiç bitmiyor; bu da beyni sürekli meşgul ve formda tutuyor.

4. Sosyal bağlar ve öğrencileriyle güçlü ilişki

• Zürih’te, Arkansas’ta ve Yeditepe’de binlerce öğrencisi, asistanı, genç meslektaşı var; üç kuşağı birden etkileyen bir mentor.
• EANS ve UZH gibi kurumların yazdığı nekrolojilerde, sadece teknik becerisi değil, insan ilişkileri ve öğretmenliği özellikle vurgulanıyor.

İleri yaşta zihinsel/duygusal sağlığı koruyan en önemli şeylerden biri de bu tür sosyal ve anlamlı bağlar.

5. Bilinçli bilgi tüketimi

• Aynı röportajlarda “bulunduğu yerde gereksiz bilgileri öğrenmediğini”, dikkatini dağınık tutmadığını söylüyor.
• Bu, odaklanmış bir zihni, gereksiz stres ve bilgi kirliliğinden uzak bir hayat tercih ettiğini gösteriyor.

6. Genetik ve tıbbi bakım (doğal olarak biraz şans)

• 99 yaşına kadar yaşayan ve 80’lerinin sonuna kadar cerrah, 90’larında eğitici olarak aktif kalabilen biri için genetik yapı ve iyi sağlık hizmeti de mutlaka rol oynamıştır.
• Ama kaynaklardan gördüğümüz, bu “şans”ın üzerine disiplin, düzen ve amaç duygusu eklenince etki katlanıyor.

Kısaca “formülü” nasıl özetlenebilir?

Gazi Yaşargil’den ilham alarak şöyle bir mini liste çıkarabiliriz:

1. Anlamlı bir iş seç – işini sadece “meslek” değil, “ömrün projesi” olarak gör.
2. Düzenli uyku ve ritim – her gün benzer saatte kalk/uyu, bedeni şaşırtma.
3. Düzenli, sade beslen – aşırıya kaçmadan, düzenli öğünler.
4. Kötü alışkanlıklardan uzak dur – özellikle sigara/alkol gibi beyin-damar sistemini bozan şeylerden.
5. Beyni sürekli çalıştır – yeni şeyler öğren, öğret, merakını kaybetme.
6. Gereksiz bilgi kalabalığından kaçın – odaklanma kasını koru.
7. İnsan yetiştir – sadece iş yapmak değil, bilgiyi başkalarına aktarmak da zinde tutuyor.